REZENE (FOENICULUM VULGARE)
Rezene, Umbelliferae familyasından etkili bir tıbbi ve aromatik bitkidir. Akdeniz iklimine sahip ülkelerde yetiştirilmektedir. Rezene meyveleri gaz giderici, idrar söktürücü, müshil, antiseptik, sakinleştirici ve uyarıcı etkileri sayesinde alternatif tıpta tercih edilmektedir. Rezene meyvesi çayı emziren annelerin emzirme süresini uzatır ve özellikle bebeklerde gaz sancısını hafifletir. Rezene meyvesinden bitki çayı üretimi için olan talep tüm dünyada ve özellikle Avrupa'da her geçen gün artmaktadır.1 Rezene bitkisi tazeyken sebze ve baharat olarak tüketilmekte, tohumları ve uçucu yağı ise ilaç, içecek ve parfüm sanayinde kullanılmaktadır.(2,3)
Rezenenin esas olarak iki türü vardır: acı rezene (foeniculum vulgare var. vulgare) ve tatlı rezene (foeniculum vulgare var dulce). Tatlı rezene esansiyel yağının yüksek kalitede olduğu kabul edilmektedir.1 Türk rezenesinin uçucu yağlarındaki trans-anetol miktarı oldukça yüksektir. 1986 yılında Türkiye'nin sekiz farklı ilinden toplanan tatlı rezene meyvelerinden elde edilen uçucu yağlar Akgül tarafından incelenmiştir4. Trans-anetol %75,6-86,5, limonen %4,2-9,1, estragol %3,2-5,2, fenkhon %1-2,8, γ-terpinen %0,8-1,5 ve –α pinen %0,4-1,1 arasında bulunmuştur.
Rezenede yirmiden fazla yağ asidi tanımlanmış ve ölçülmüştür. Bunlar kaproik asit, kaprilik asit, kaprik asit, undekanoik asit, laurik asit, miristik asit, miristoleik asit, pentadekanoik asit, palmitik asit, heptadekanoik asit, stearik asit, oleik asit, linoleik asit, ????-linolenik asit, araşidik asit, eikosanoiktir. asit, cis-11,14-eikosadienoik asit, cis-11,14,17-eikosatrienoik asit + heneikosanoik asit, behenik asit, trikozanoik asit ve lignoserik asittir.6
Rezene özütü, kasılmayı indükleyen çeşitli ajanları antagonize ederek farklı organların (trakeal, iliak ve uterus) düz kasları üzerinde rahatlatıcı bir etki göstermiştir. Rezene ekstraktının bronkodilatör etkisi vardır, bu muhtemelen potasyum kanalını kısmen açma etkisinden kaynaklanmaktadır. Rezene tozu Fransa'da Kasım 1990'dan bu yana aşağıdaki endikasyonlarla onaylanmıştır: Geleneksel olarak epigastrik şişkinlik, yavaş sindirim, sekresyonlar, şişkinlik gibi sindirim bozukluklarının semptomatik tedavisinde kullanılır.5
Buna ek olarak, rezene esansiyel yağı ve ekstraktları, diğer bazı sağlık bozukluklarına karşı olası tedavi edici potansiyeli açısından taranmış; mide bozuklukları, solunum bozuklukları, glokom, hipertansiyon, diyabet, CNS bozuklukları, obezite, cilt enfeksiyonları ve tüberküloz konusunda faydalı etki gösterdiği ve ayrıca antikoagülan, hepatoprotektif ve idrar söktürücü olarak kullanılabileceği ortaya konmuştur.9
Rezene, çoğu tropikal ve subtropikal ülkede yaygın olarak dağıtılan bir bitkidir. Karaciğer, dalak ve safra kesesi tıkanıklığını tedavi etmek ve kolik, hazımsızlık, mide bulantısı ve şişkinlik gibi sindirim şikâyetlerine karşı fayda sağlamak amacıyla halk arasında uzun süredir kullanılmaktadır.9
References:
1. Baydar, H. 2007. Tıbbi, Aromatik ve Keyf Bitkileri Bilimi ve Teknolojisi. SDÜ Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No:51, Isparta.
2. Arabacı, O., Bayram, E. 2005. Rezenede (Foeniculum vulgare Mill.) farklı ekim zamanı ve tohumluk miktarının verim ve bazı önemli özellikler üzerine etkisi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi 5 – 9 Eylül 2005. Antalya (Arastırma Sunusu, Cilt 1, Sayfa 529 – 534.
3. Stefanini, M.B., Ming, L.C., Marques, M.O.M., Facanali, R., Meireles, M.A.A., Moura, L. S., Marchese, J. A., Sousa, L.A. 2006. Essential oil constituents of different organs of fennel (Foeniculum vulgare var. vulgare). Rev. Bras. Pl. Med., Botucatu, 8: 193-198.
4. Akgül, A. 1986. Türkiye'de yetisen rezenelerin (Foeniculum vulgare Mill.) uçucu yaglarının bilesimi üzerine bir arastırma. Tübitak Doga Tarım ve Ormancılık Dergisi 10: 301-307.
5. Assessment Report on Foenıculum Vulgare Mıller; European Medicines Agency, Evaluation of Medicines for Human Use, London, 21 February 2008, Doc. Ref: EMEA/HMPC/137426/2006.
6. Shamkant B. Badgujar, Vainav V. Patel, and Atmaram H. Bandivdekar; Foeniculum vulgare Mill: A Review of Its Botany, Phytochemistry, Pharmacology, Contemporary Application, and Toxicology; Hindawi Publishing Corporation, BioMed Research International, Volume 2014, Article ID 842674, 32 pages, http://dx.doi.org/10.1155/2014/842674.
7. F.M. Birdane, M. Cemek, Y.O. Birdane, I. Gülçin and M.E. Büyükokuroğlu. Beneficial effects of Foeniculum vulgare on ethanol-induced acute gastric mucosal injury in rats. World J Gastroenterol. 13(4): 607-11(2007).
8. B. Birkner, P.W. Gündling, H.O. Neuberger, W. Popp-Nowak, O. Bertermann and K. Kuchlbauer. [Fennel tea and damp warm compresses. Prescriptions for the stomach and intestine]. MMW Fortschr Med. 146(8): 12-13(2004).
9. Chanchal G., S A Khan1, S. H. Ansari, Arti Suman1, Munish Garg, Chemical composition, therapeutic potential and perspectives of Foeniculum vulgare. Phcog Rev. Vol, 3, Issue 6, 346-352, 2009. Available Online: www.phcogrev.com.